Herstel van de moeder-dochter relatie: een persoonlijke reis door de mythe van Demeter

Ik was opgesloten in een koloniaal landhuis, samen met mijn vriend. Voor mij stond een oudere man in driedelig pak. Hij deed niets maar hield ons in de greep. Doodsbang was ik voor hem. Wat we ook deden, we konden niet ontsnappen, alle uitgangen leidden weer naar de woonkamer waar we begonnen. Toen opende een deur aan de linkerkant van de kamer. Daar stond, in een hele andere ruimte, met een systeemplafond, een man met een Indiaas uiterlijk. Hij zei: jullie kunnen ontsnappen, als jullie bij mij afrekenen. Ik pakte mijn pinpas, betaalde, en we verlieten het huis.

Als ik terugkijk was deze droom misschien wel mijn initiatie in de zoektocht naar bevrijding. Waarvan, geen idee. Wat ik wel wist is dat ik al 11 jaar bij een grote financiële instelling werkte, en dat het mij niet lukte mijn authentieke stem daar in te brengen. Ik zocht de oplossing voornamelijk in het veranderen van die omgeving. De cultuur inclusiever maken. Waarom hoorden ze mij niet? Ik kreeg een chronische ziekte waardoor ik niet meer kon werken, mijn moeder werd ernstig ziek, ik kwam tot stilstand. Het werd donker om me heen, ik keerde naar binnen. Ik verlangde naar een uitgang. Maar waar kon ik die vinden?

En daar was ze opeens, enkele jaren na mijn droom: de godin Demeter. Bij de Anima Mundi school volgde ik een cyclus waar ik kennis maakte met vergeten vrouwelijke archetypes in de vorm van godinnen. En van alle godinnen en mythes raakte zij mij het meeste: de mythe van Demeter. Deze bleek een verborgen medicijn te hebben.

Demeter verliest haar dochter aan de onderwereld.
Het is goed te weten dat de mythe van Demeter zich in een bijzondere periode in onze geschiedenis afspeelde, tussen 1600-1100 v.Chr. In die periode was namelijk een grote transitie gaande van een oudere Zuid Europese religie van een Moeder God (diep verbonden met de natuur) naar een nieuwere religie waar de patriarchale goden een centralere en dominerende rol hadden. De spanningen tussen de goden en godinnen vormden het achtergronddecor van de mythe van Demeter. Ik neem jullie mee naar het begin van de mythe.

Demeter, godin van landbouw, vruchtbaarheid en de aarde, heeft een dochter, Kore. Gekregen samen met haar broer Zeus, wat overigens compleet normaal is in de mythologie, daar hoeven we ons dus geen zorgen over te maken. Moeder en dochter zijn onafscheidelijk. De moederliefde was overweldigend en misschien wel een klein beetje verstikkend. Op een dag, als Demeter terugkomt van een van haar reizen, kan ze Kore nergens vinden.

Kore is met haar nimfen - en haar eigen onschuld - gaan wandelen op de weiden. Midden op de weide vond ze een bloem die zo prachtig was, dat ze haar ogen er niet vanaf kon houden. Ze kon het niet laten en plukte de bloem. Wat Kore niet wist is dat ze van onder deze bloemenweide in de gaten gehouden werd. Hades, koning van de onderwereld, was compleet verliefd geworden op de wonderschone Kore en moest en zou haar hebben. Samen met zijn broer Zeus maakte hij een plan. Gaia, de oma van Kore, was ook betrokken in het plot, zij maakte een prachtige bloem die Kore in het oog zou vallen.

Op het moment dat Kore de bloem plukte opende de weide grond zich met veel geweld. Hades kwam, met paard, wagen en al, aangereden om Kore te ontvoeren, mee te nemen naar de onderwereld, om daar met haar te trouwen. Toen Demeter dit voorval ter ore kwam, was ze wanhopig en furieus. Niet alleen was haar dochter ontvoerd - met als medeplichtige ook nog haar eigen broer -, ze zou haar dochter Kore nooit meer terugzien. Een lot dat onverteerbaar was voor Demeter.

Demeter, in haar bittere teleurstelling over het gedrag van de mannen in haar leven, neemt een besluit, ze kan niet anders. Ze vertrekt. Ze loopt zelfs zo ver dat ze zichzelf vergeet. En omdat zij zichzelf - als godin van de vruchtbaarheid - vergeet, wordt het land kaal en onvruchtbaar. Zolang de dochter van Demeter in de handen was van Hades zou niemand meer eten.

Onvruchtbare akkers
Ik kan me herinneren dat ook ik me tijden lang voelde als Demeter. Het voelde alsof ik iets uitzonderlijk dierbaars verloren was, zoals zij haar dochter was verloren. Eerst was ik boos op de bedrijfscultuur van het bedrijf waar ik werkte, boos dat ze mijn ware stem niet konden en wilden horen. Dat ik daardoor op een of andere manier geen toegang had tot mijn eigen vruchtbaarheid om te creëren. Mijn landerijen voelden kaal en onvruchtbaar. Ik was zelfs door de chronische ziekte tot complete stilstand gekomen en bracht grote delen van de dag thuis door, weg van de bewoonde wereld. Ik was mezelf kwijt.

De gevangenschap van Kore resoneerde ook met delen van mijn psyche, delen die zich gevangen genomen voelden. Ook begonnen mijn dromen te resoneren met deze scene. Dromen waarin mijn eigen dochter werd ontvoerd door vreemde mannen. Dromen waar vreemde mannen mijn kamer in drongen en me wilden verkrachtten.

Na het volgen van verschillende droomcursussen waaronder bij de JUNG academie, en inmiddels een opleiding Jungiaanse Psychologie volgend, kwam ik langzaam tot inzicht dat deze negatieve mannelijke verschijningen niet alleen in de wereld buiten mij leefden. Deze onderdrukkers reflecteerden ook delen van mijn eigen innerlijke psyche. In mij leefde masculiene energieën die mijn innerlijke jonge vrouw, mijn onschuld, mijn authentieke zelf, mijn vrouwelijkheid, wilden overmeesteren, overweldigen en gevangen houden. Net als in mijn droom in het koloniale huis.

Zoals Demeter verlangde naar de bevrijding van haar dochter, verlangde ik naar de bevrijding van deze feminiene delen in mij zelf. Ik vroeg me af hoe ik moest ontsnappen. Waar had ik mee af te rekenen?

En ondertussen werd mijn moeder zieker.

Wie hield mij gevangen?
Hoewel ik hele warme herinneringen heb aan mijn moeder, heb ik als kind ook veel afwijzing van haar ervaren. Iets wat ik veilig had weggestopt. Iets om absoluut niet met haar te bespreken, uit angst haar te kwetsen. Maar nu ging ze dood. Zou ik dan toch deze laatste kans moeten aangrijpen om met haar het gesprek aan te gaan? Ik was er klaar voor, maar wilde mijn innerlijk kind ook beschermen. Ik legde de uitkomst in de handen van de godinnen.

Door het naderende einde zag ik mijn moeder meer reflecteren op haar eigen leven en verleden. Ze opende steeds meer en er kwam een natuurlijk moment dat zij het gesprek over vroeger opende. Ik voelde me veilig genoeg om het verleden te bespreken. In de dierbare gesprekken die we hadden, leerde ik dat de afwijzing van mijn moeder, voortkwam uit een wond die zij op haar beurt had.

De gesprekken die we samen hadden, hielpen mij zien dat mijn moeder een sterke negatieve animus had. Wat zoveel betekent dat zij zelf ook in de greep werd gehouden van haar eigen negatieve masculiene energie. Aangeleerd door haar vader en andere voorbeelden in de wereld om haar heen. Die negatieve animus had ik van haar overgenomen.

Hoe authentieker ik me opstelde - creatiever, uitgesprokener - hoe spannender dat voor haar was. En hoe meer ze mij begrensde en afwees. Zij leerde me zo mijn creativiteit en authenticiteit gevangen te houden, omdat ik angstig werd voor afwijzing. Hades komt dus niet altijd in de vorm van mannen terug in onze levens.

Ik wilde mijn eigen authenticiteit wel naar buiten brengen, maar kon dat niet, omdat ik tegelijkertijd altijd opzoek was naar bevestiging van moeder figuren. De moeder in mij moest geboren worden om zeggingskracht te krijgen over mezelf. Om mijn eigen creaties te kunnen bemoederen.

Weer ging de mythe mij hier voor.

Als reactie op het wanhopige besef dat haar dochter haar is afgenomen reist Demeter zo ver dat ze vergeet wie ze is en waar ze vandaan komt. De aarde verliest haar vruchtbaarheid. De goden zien geen andere optie dan Hermes te sturen om haar te zoeken. Ze beloven Demeter dat als zij de aarde weer vruchtbaar maakt, dochter Kore weer uit de onderwereld mag terugkeren. Demeter wacht in vreugde op hun hereniging, maar als Kore aankomt begrijpt Demeter dat haar dochter zes granaatappel pitjes in de onderwereld heeft gegeten. Dit betekent dat ze voor altijd verbonden is met de onderwereld. Vanaf nu is haar naam Persephone, brenger van de dood, koningin van de onderwereld.

Omdat de goden willen dat de vruchtbaarheid weer terugkeert, wordt er een compromis gesloten. Kore zal zes maanden per jaar in de onderwereld verblijven. In die tijd zal Demeter rouwen en zal de aarde kaal en stil zijn. De andere helft van het jaar keert Persephone terug, en de wereld bloeit weer op.

In ere herstellen van de moeder-dochter relatie
Samen met mijn zussen en vader maakte ik het stervensproces van mijn moeder van zeer nabij mee. Nu ik net als Persephone zo dichtbij de dood was, kon ik de kwaliteiten van mijn moeder zien en tegelijkertijd in mijzelf voelen wat een ‘goede dood’ nodig had. Toen mijn moeder overleed, offerde ik Persephone mijn goedbedoelde maar beperkende innerlijke gevangenisbewaarders, koloniale landheren en verkrachters. De figuren die ik onbewust van haar had overgenomen. Veertig dagen na de dood van mijn moeder ontving ik een droom waarin ik zag dat mijn moeder weer tot leven kwam. We hadden haar een soort medicijn gegeven waardoor haar hart het weer was gaan doen. Ze had bewustzijn, en ze was zich zelfs bewust van haar bewustzijn. Je zou kunnen zeggen dat ze volledig tot leven was gekomen, ditmaal in mijn dromen. Mijn innerlijke moeder was tot leven gekomen. In de dromen die volgden werd ze steeds dikker en kwam ze weer steeds meer op haar oude gewicht, het gewicht dat ze had voordat ze ziek was.

Door de kwaliteiten van het moeder-archetype weer in mezelf te kunnen ontmoeten, kon ik vanaf een andere plek contact maken met mijn creatiekracht. Ik leerde zelf de zaadjes van mijn ziel te voeden en tot wasdom te brengen, in plaats van eerst goedkeuring te zoeken van mijn omgeving, vaak in de vorm van geprojecteerde moederfiguren.

De balans in ons allemaal
De mythe van Demeter was voor mij een ongekend rijk medicijn dat mij hielp om de moeder-dochter relatie in en buiten mij te herstellen. Ik kwam tot inzicht wat in mij moest sterven en ook hoe ik mijn innerlijke creaties kon voeden en laten groeien. Er zijn nog veel meer aspecten van deze mythe die mij inzichten brachten, zelfs teveel om hier te vermelden. Een ding weet ik echter zeker inmiddels: deze mythe bevat een zeer potent elixer voor alle vrouwen die nu leven, in een tijd waarin patriarchale normen nog steeds overheersen en vrouwen moeite hebben hun authentieke zelf te leven.

De mythe van Demeter is een uitnodiging. Een uitnodiging om de transitie van vrouwelijke naar mannelijke goden achterstevoren te beleven en ons opnieuw te verbinden met de krachtige energie van de vrouwelijke godinnen.